Đường vào đình làng gốm cổ Kim Lan
1 Đình là gì? Các chức năng của đình làng?
Đình là ngôi nhà công cộng của cộng đồng làng xã Việt Nam.Nơi đây 3 chức năng được thực hiện : hành chính,tôn giáo và văn hoá. Về chức năng chính,đình là chỗ để họp bàn các “việc làng”,để xử phạt,phạt vạ…theo những quy ước của làng.về chức năng tôn giáo,đình là nơi thờ thần của làng ,thường là một vị ,nhưng cũng có nhiều vị ,được gọi là “Thành Hoàng” làng .Về chức năng văn hoá,đình là nơi biểu diễn các lễ hội và các trò chơi…Thực ra các chức năng trên không bao giờ tách bạch mà đan xen hoà quyện với nhau.
Đình còn là trạm nghỉ của vua mỗi khi vi hành,chính vì lẽ đó ,ở mỗi ngôi đình,ở gian giữa có treo bức hoành sơn son thếp vàng ,khắc 4 chữ lớn,Thánh Cung Vạn Tuế.trước đây đình làm theo kiểu chữ nhất,đến thế kỷ thứ XIX,dưới triều Nguyễn ,đình có thêm Hậu cung .Đối với hương thôn ,đình là trụ sở của hội đồng kỳ mục .Mọi việc hành chính đều diễn ra ở đây.Ngôi đình làng chỉ thực sự náo nhiệt khi làng mở hội.Các vị thần hằng ngày ngự tại các đền ,miếu ,vào hôm trước ngày làng vào hội có trống rong cờ mở rước thần về đình hội tế . Sau khi giã hội lại rước thánh hoàn cung.
2 Đình Kim Lan có từ bao giờ?
Đó là câu hỏi chưa có lời đáp.theo các tư liệu sử ,đình làng có thể được khởi dựng từ rất sớm .Vào giữa thế kỷ thứ IX khi Cao Biền đến đóng quân tại Kim Lan đã dựng đình để nghỉ.
3 Kiến Trúc và đối tượng thờ cúng.
Đình Làng Gốm Cổ Kim Lan
Đầu thế kỷ XX đình chỉ có 2 cung .Toà tiền tế 5 gian lợp lá gồi,hậu cung 3 gian lợp ngói .Đến năm 1933 đình cũ sập sệ ,các chức sắc của làng muốn dựng một ngôi đình mới lớn hơn .Ý tưởng ấy được toàn dân đồng tình,nhưng chỉ hiềm một nỗi,năm đó kinh tế toàn dân lâm vào tình cảnh khó khăn .Bàn đi tính lại ,cuối cùng cụ Chánh Sối nêu ra 2 cách:Một là đóng góp theo xuất đinh ,nhưng nhà nào khó khăn không đóng cũng được: 2 là vận động quyên góp trong một số gia đình khá giả.Số tiền còn thiếu cụ Hàn Quýnh sẽ lo.Để có một ngôi đình ưng ý ,các thợ giỏi của làng đã đi thăm một số ngôi đình lớn ở tỉnh Bắc Ninh ,như đình Diềm ,Đình Bảng ,đình Đa Tốn,đình Bát Tràng rồi dựa vào sử làng,ông cai Sáu đã vẽ thiết kế.Bản thiết kế được hoạ sỹ Tô Ngọc Vân góp ý.Ông cai Sáu là người trúng thầu dựng đình ,các cụ Phó Ngưỡng ,chùm Tám,Phó Mão ,Phó Chiếc và Phó Phẩm là những thợ nề,thợ mộc giỏi của làng tham gia xây dựng.Cụ Nguyễn văn Đoan là trưởng tràng của cụ Chánh Sồi ,đồng thời là thư ký công trình .Để có những cây gỗ lim ,ông cai Sáu phải vào tận Thanh Hoá tìm mua ,rồi chở về Hà Nội bằng tàu hoả .Sau đó dùng ô tôchuyển gỗ về Kim Lan.
Theo thiết kế ,đình làng Kim Lan làm kiểu chữ tam ,toà tiền tế 5 gian 2 chái,2 tầng mái ,8 góc mái có các đầu đao cong .Trước đình có 2 giải vũ ,mỗi bên có 10 gian.5 gian phía trong để dân ngồi ,5 gian phía ngoài để cho lớp học của trường Hương Sư .Gỗ dựng đình đã được pha cắt ,nhưng thật tiếc do một vài cây cột bị cắt hụt ,nên đã bỏ hai chái và xây tường hồi bít đốc .Dẫu bị lỗi thiết kế đình phải thay đổi,nhưng khi dựng xong ,đình Kim Lan vẫn là ngôi đình lớn ,mang dáng dấp kiến trúc kiểu cung đình .Trước đình là sân dộng ,nửa phía trong nát ghạch nửa phía ngổi để đất,khuôn viên đình có nhiều cây to toả bóng mát như cây bàng cây nhội.
Khoảng năm 1963 đất lở xối vào đình ,làng đã cho dỡ đình lấy gỗ làm trường học .Năm 2006 ông Nguyễn Lễ một công dân của xã ,cháu ngoại cụ Cửu Quýnh bàn với sư thầy Đàm Chúc xin phép chính quyền và dân làng để xây dựng lại ngôi đình trên nền đất cũ.Việc này cuối năm 2006,được chính quyền và nhân dân ủng hộ .
Bằng tiền công đức của dân làng và khách thập phương ,sư thầy Đàm Chúc đã chỉ đạo thi công và xây dựng xong hậu cung của đình ,tiếc thay sau đó ít lâu ,sư thầy Đàm Chúc do một tai nạn bất ngờ đã viên tịch ngay tại cái giếng nhỏ trong khuôn viên của chùa.
Từ năm 2007 ,uỷ ban nhân dân xã đã trực tiếp tổ chức thi công cung giữa ,toà tiền tế của đình. Gia đình ông Nguyễn Lễ là nhà tài trợ chính ;bạn bè người thân ông Lễ ,bà con làng xã và khách thập phương cũng hưởng ứng đóng góp .Đầu năm 2009 bà Châu Thị Thu Nga – Tổng giám đốc công ty cổ phần tập đoàn đầu tư xây dựng nhà đất đã cung tiến 450 triệu để xây dựng 2 dãy giải vũ đình và mua các đồ thờ cúng.
Ngoài việc xây dựng ngôi đình theo hình dáng trước đây ,xã còn đào lại giếng đình ,dựng bức bình phong .Ngày khánh thành đình ,dân làng tổ chức lễ rước nước tượng đá Cao Biền từ chùa về đình .Từ đây đình Kim Lan còn kiêm cả chức năng thờ Thần của miếu Cả trước đây.chính vì sự thay đổi này ,dựa vào sự tích vị thần nhà nghiên cứu mỹ thuật Phan Cẩm Thượng có đề 3 chữ “Phong Thuỷ Vương “ trên bình phong.
4 Đối Tượng Thờ Cúng
Các vị được nhân dân Kim Lan phụng thờ tại Đình của làng,đúng như câu dân gian đã nói "thương dân dân lập đền thờ".Đó là :
Đức Đại Vương Cao Biền ( ngôi chính giữa )
Trạc Linh (ngôi tả)
Chử Việt (ngôi hữu)
Đức Thành Hoàng Thạch Việt (ngôi phụ) và phu nhân Trần Khát Hoà Phương Dung.
