Tâm Tình Của Đất: Chuyện Chiếc Chậu Ly Sứ Trắng Bên Dòng Sông Hồng

Lời người kể: Nghệ nhân gốm sứ Bát Tràng.

Ngồi bên bàn xoay, nghe tiếng đất thở than dưới đôi bàn tay chai sần, lão lại nhớ về những ngày lửa lò rực hồng soi bóng xuống dòng sông Hồng đỏ nặng phù sa. Cả cuộc đời lão, và cả cái làng Bát Tràng này, sống chết cũng vì cục đất. Người ta thường chạy theo những thứ men hỏa biến loang lổ, những bình hút lộc dát vàng rực rỡ, nhưng với những kẻ "ăn cơm gốm, uống nước men" như lão đây, cái vẻ đẹp tột cùng của nghề lại nằm ở những thứ giản đơn nhất, tinh khôi nhất. Đó chính là chiếc chậu ly sứ trắng.

Tâm Tình Của Đất: Chuyện Chiếc Chậu Ly Sứ Trắng Bên Dòng Sông Hồng

Hôm nay, pha ấm trà mạn sen, lão muốn kể cho các vị nghe về cái hồn cốt của chiếc chậu ly trắng ấy, và tại sao nó lại trở thành "người tình trăm năm" của loài lan hồ điệp Đà Lạt kiêu sa.

Dáng Hình Của Sự Kiêu Hãnh: Tuyệt Kỹ Vuốt Và Đổ

Nói về kiểu dáng, tại sao lại là "dáng ly"? Trong nghề gốm, tạo ra một cái chậu tròn, thấp thì dễ, nhưng để dựng nên một dáng ly cao, thanh thoát mà vững chãi thì không phải tay thợ nào cũng làm "ngọt" được.

Chiếc chậu ly sứ trắng Bát Tràng không đơn thuần là vật chứa đất trồng cây. Nó là một tác phẩm điêu khắc. Dáng ly được lấy cảm hứng từ những chiếc ly rượu của bậc vương giả xưa, hay hình tượng đài hoa đang vươn mình hứng lấy giọt sương trời. Thân chậu phải cao, thon thả ở phần eo nhưng lại nở nang đầy đặn ở phần miệng và vững chãi như bàn thạch ở phần đế.

Để làm được điều này, cốt đất phải là loại cao lanh lọc kỹ, dẻo quánh, không chút tạp chất. Khi tạo hình, dù là vuốt tay hay đổ rót, người thợ phải tính toán tỷ lệ vàng. Nếu eo quá nhỏ, chậu sẽ yếu, trông "lẻo khoẻo" thiếu sức sống. Nếu đế không đủ nặng, khi cắm những cành lan hồ điệp dài, chậu sẽ mất trọng tâm mà đổ vỡ. Cái tài của nghệ nhân Bát Tràng là tạo ra những đường cong mềm mại, vuốt dọc từ đáy lên miệng chậu một cách liền mạch, không gợn, không đứt quãng. Miệng chậu thường được loe nhẹ hoặc lượn sóng, tạo cảm giác như một bông hoa đang nở, sẵn sàng nâng đỡ những cành lan bên trên. Nhìn vào dáng chậu ly, người ta thấy sự vươn lên, sự sang trọng và một chút gì đó rất "tình", rất uyển chuyển, khác hẳn với sự cục mịch của những chiếc chậu sành nâu đất ngày xưa.

Chất Men Trắng: Tấm Áo Lụa Của Lửa

Người ngoại đạo nhìn vào thì bảo: "Ôi dào, màu trắng thì có gì mà khó?". Nhưng xin thưa, trong nghề gốm, làm ra màu trắng tinh khiết, trắng sâu, trắng "ngọc" mới là thử thách khắc nghiệt nhất của lửa.

Men trắng Bát Tràng không phải là sơn phết lên bề mặt. Đó là sự kết tinh của khoáng chất, của đá trường thạch, vôi và tro trấu được nghiền nát, lọc qua bao lần rây. Khi nung ở nhiệt độ trên 1200 độ C – cái ngưỡng nhiệt mà chúng tôi gọi là "hoả biến hoàn nguyên" – mọi tạp chất sắt hay kim loại nặng đều bị khử sạch. Lúc này, lớp men chảy ra, quyện chặt vào cốt đất, tạo nên một bề mặt căng bóng, mịn màng như da con gái đôi mươi.

Cái màu trắng của chậu ly Bát Tràng không phải là trắng toát, trắng lóa mắt như đồ nhựa hay sứ công nghiệp rẻ tiền. Nó là màu trắng ngà, trắng sữa, hay đôi khi là trắng trong như ngọc. Khi có ánh sáng chiếu vào, lớp men ấy có độ sâu thăm thẳm, tạo cảm giác ấm áp chứ không lạnh lẽo. Sờ tay vào, các vị sẽ thấy mát lạnh, trơn tru, không một chút gợn tay.

Đặc biệt, chất men này cực kỳ "trơ" với thời gian. Dù các vị có để ngoài hiên mưa nắng, hay tưới nước phân bón cho lan hàng ngày, men cũng không bao giờ bị ố vàng hay xuống màu. Chỉ cần lấy khăn ẩm lau nhẹ, chiếc chậu lại sáng bóng như vừa mới ra lò. Đó là cái "chất" của gốm sứ Bát Tràng – vẻ đẹp trường tồn thách thức thời gian.

Cuộc Hôn Phối Hoàn Hảo: Gốm Bắc Và Hoa Nam

Và rồi, vẻ đẹp của chiếc chậu ly sứ trắng ấy chỉ thực sự thăng hoa tột đỉnh khi nó gặp được "định mệnh" của đời mình: Những cành Lan Hồ Điệp Đà Lạt.

Tại sao lão lại nói thế? Các vị cứ hình dung xem. Lan hồ điệp Đà Lạt vốn dĩ mang vẻ đẹp rực rỡ, đài các với đủ sắc màu: tím mộng mơ, vàng hoàng hậu, đỏ may mắn hay hồng phấn dịu dàng. Cánh hoa to, dày, xếp lớp lên nhau đầy kiêu hãnh. Một vẻ đẹp lộng lẫy như thế, nếu đặt vào một chiếc chậu quá sặc sỡ, nhiều hoa văn rồng phượng, thì sẽ thành ra "tranh chấp", rối mắt, cái nọ dìm cái kia xuống.

Ngược lại, chiếc chậu ly sứ trắng Bát Tràng đóng vai trò như một người quân tử khiêm nhường, hay một tấm phông nền hoàn hảo tuyệt đối. Màu trắng tinh khôi của chậu làm bừng sáng lên màu sắc của hoa. Khi cắm một bầu hồ điệp tím vào chậu trắng, sắc tím trở nên huyền bí và sâu sắc hơn. Khi cắm màu vàng, sắc vàng trở nên sang trọng và quyền quý hơn.

Hơn nữa, về mặt kết cấu, đây là một sự tính toán của tạo hóa. Lan hồ điệp đẹp nhất là khi được uốn theo dáng thác đổ, dáng huyền, hoặc vươn cao thẳng tắp. Những cành hoa dài cả mét, trĩu nặng nụ, cần một bệ đỡ xứng tầm.

Dáng ly cao của chậu giúp tôn những cành hoa lên cao, ngang tầm mắt người thưởng lãm, khiến chậu hoa trông bề thế, lộng lẫy như một tác phẩm nghệ thuật giữa phòng khách.

Cái chân đế vững chãi của chậu gốm Bát Tràng giúp giữ thăng bằng cho cả một giàn hoa nặng trĩu phía trên mà không cần quá nhiều dây chằng chống đỡ.

Có những ngày giáp Tết, nhìn những chiếc xe tải chở đầy lan hồ điệp từ Đà Lạt ra, rồi các nghệ nhân cắm hoa lại hì hục ghép chúng vào những chiếc chậu ly sứ trắng Bát Tràng của chúng tôi vừa mới ra lò, lão thấy lòng mình rộn ràng lạ. Đó là sự giao thoa văn hóa tuyệt vời: Đất Bắc nặn nên xương cốt, khí hậu Nam nuôi dưỡng hồn hoa. Hai thứ ấy gặp nhau, tạo nên cái Tết viên mãn, sung túc cho mọi nhà.

Lời Kết Của Người Giữ Lửa

Cuộc đời làm gốm như lão, vui nhất là khi thấy đứa con tinh thần của mình được người đời trân trọng. Chiếc chậu ly sứ trắng Bát Tràng, thoạt nhìn thì đơn giản, chẳng cầu kỳ vẽ vẽ tô tô, nhưng nó chứa đựng cả một quá trình lao động nghiêm túc, một kỹ thuật nung đốt bậc thầy và một tư duy thẩm mỹ tinh tế.

Nó không ồn ào khẳng định mình, mà lặng lẽ đứng đó, dùng sự tinh khôi, trắng trong của mình để tôn vinh vẻ đẹp của thiên nhiên, của loài lan vương giả. Nếu các vị muốn tìm một sự sang trọng, thanh lịch mà bền bỉ cho ngôi nhà của mình, hay muốn gửi gắm một lời chúc phú quý trường tồn, thì đừng quên sự kết hợp giữa chậu ly sứ trắng Bát Tràng và lan hồ điệp. Đó không chỉ là chơi hoa, chơi gốm, mà là chơi cả một nét văn hóa tinh hoa của người Việt mình vậy.